Staatsblad 259 (2020): Wet van 8 juli 2020, houdende samenvoeging van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum

De Tweede Kamer heeft een wetsvoorstel aangenomen, getiteld Samenvoeging van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum (kamerstuk 35344 in vergaderjaar 2019-2020), waarbij een nieuwe gemeente Eemsdelta wordt ingesteld.

Op 28-2-2013 heeft de Visitatiecommissie ‛Bestuurlijke Toekomst Groningen’ (commissie-Jansen) in opdracht van de provincie Groningen en van de Vereniging van Groninger Gemeenten een advies uitgebracht met de titel: Grenzeloos Gunnen; advies over de maatschappelijk urgente vernieuwing van de bestuurlijke organisatie en de bestuurscultuur in Groningen.

Daarin wordt aanbevolen om de huidige 23 Groningse gemeenten te herindelen tot 6 nieuwe gemeenten, met de werknamen:
Het Hogeland (beoogde samenvoeging van De Marne, Winsum, Bedum, een klein deel van Zuidhorn en Eemsmond zonder het industrie- en havengebied, ook wel Hogeland gespeld),
Eemsdelta (of Groninger Havens) (beoogde samenvoeging van Delfzijl, Appingedam, Loppersum, industrie- en havengebied van Eemsmond, een (eerste) deel van Slochteren, deel van Oldambt)
Westerkwartier (beoogde samenvoeging van Grootegast, Leek, Marum en het overgrote deel van Zuidhorn),
Stad Groningen (beoogde samenvoeging van Groningen, Ten Boer, Haren en een (tweede) deel van Slochteren),
De Compagnie (beoogde samenvoeging van Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Veendam, Pekela en een (derde) deel van Slochteren)
en Oost-Groningen.

In maart 2013 heeft het provinciebestuur laten weten dat de gemeentebesturen in de provincie Groningen haast moeten maken met het kenbaar maken van hun visies op gemeentelijke herindeling, zodat het provinciebestuur vóór de zomer van 2013 een definitief plan kan presenteren voor de herindeling van gemeenten in deze provincie. Er wordt vooralsnog vanuit gegaan dat de provinciegrens daarbij ongewijzigd blijft (een individueel herindelingsplan met een enkele gemeente in Fryslân of in Drenthe daargelaten).
Gedeputeerde Staten heeft begin juli 2013 laten weten dat de Groningse gemeentebesturen in december 2013 principebesluiten moeten hebben genomen, om tot herindelingen te komen waarmee op uiterlijk 1-1-2018 deze provincie slechts 6 i.p.v. de huidige 23 gemeenten zou tellen. Medio mei 2015 heeft gedeputeerde Patrick Brouns (CDA) dit standpunt afgezwakt. Gemeenten mogen zelf het herindelingstempo bepalen en de provincie zou geen maatregel treffen die een fusie verplicht bespoedigt, aldus het Dagblad van het Noorden op 22-5-2015.

Begin november 2013 hebben de zeven burgemeesters (Bedum, Winsum, De Marne, Delfzijl, Eemsmond, Appingedam, Loppersum, aanvankelijk afgekort tot: BMW-DEAL) van de twee hierboven genoemde gebieden Het Hogeland en Eemsdelta als gezamenlijke mening uitgesproken dat deze zeven gemeenten in Noord-Groningen het liefst één nieuwe gemeente zouden moeten vormen (de zogenoemde G-7-gemeente); dit voorstel wordt vervolgens voorgelegd aan de eigen wethouders en daarna volgt, ter bespreking op 3-12-2013, een concreet voorstel voor de gemeenteraden. Op 29-1-2014 hebben Provinciale Staten de “Voordracht over de stand van zaken en het vervolgproces op weg naar verandering van de bestuurscultuur en vernieuwing van de bestuurlijke organisatie van de provincie Groningen” behandeld. Daarin werden de stappen vastgesteld die moeten leiden tot een gemeentelijke herindeling in deze provincie.
Door raadsleden uit diverse G-7-gemeenten is in november 2014 kritiek geuit op de burgemeester van Appingedam, die zich voortijdig heeft uitgesproken over een grootschalige herindeling en dat er daarmee te weinig aandacht uitgaat naar kleinere herindelingsvarianten als de vorming van één G-7-gemeente toch niet haalbaar zou zijn.
Medio februari 2015 hebben de colleges van B&W van deze zeven gemeenten een notitie vastgesteld, waarin een mogelijke herindeling wordt verkend. Deze zeven gemeenten hebben dit in hun raadsvergadering van 31-3-2015 behandeld. B&W van Winsum bepleiten een herindeling samen met Bedum, De Marne en Eemsmond; op 31-3-2015 bespreekt de raad dit voorstel voor een kleiner herindelingsvariant (dus een fusie van vier en niet van zeven gemeenten) en op 14-4-2015 zal de raad van Winsum hierover een besluit nemen. De uitkomsten van deze besluiten waren dermate uiteenlopend dat de Stuurgroep Bestuurlijke Herindeling Noord-Groningen eind september 2015 heeft verzocht om voor 1-1-2016 opnieuw een besluit te nemen. Op 15-10-2015 staat de herindeling weer op de agenda van de zeven genoemde gemeenten. De diversiteit aan opvattingen leidt er mogelijk toe dat in de weken rond de jaarwisseling 2015/2016 een extern deskundige de opdracht krijgt om conclusie te trekken na overleg met alle partijen (dat werd procesbegeleider Mulder, die na het mislukte overleg van 19-2-2016 zijn opdracht heeft neergelegd). Daarnaast is een commissie benoemd (4 leden uit elk van de 7 gemeenten en 2 namens de provincie) die eind januari 2016 haar bevindingen zal presenteren. Op 9-1-2016 komen tientallen raadsleden, wethouders en burgemeesters uit deze 7 gemeenten bijeen op uitnodiging van gedeputeerde Patrick Brouns (CDA, portefeuille herindeling) om gezamenlijk naar een oplossing te zoeken. De gemeente Eemsmond tekent hierbij aan dat er geen sprake kan zijn van een herindeling waarbij het havengebied en het bewoonde gedeelte van Eemsmond worden opgesplitst, een standpunt dat inmiddels ook gehuldigd zou worden door het provinciebestuur.
Een volgend herindelingsoverleg, op 19-2-2016, tussen de 7 gemeenten en de gedeputeerde heeft geen toenadering opgeleverd: men hield vast aan eerder ingenomen standpunten m.b.t. het gewenste herindelingsmodel. De gedeputeerde gaat zich nu beraden hoe het provinciebestuur de impasse kan doorbreken. De vier gemeenten die een grootschaliger herindeling voorstaan (Appingedam, Bedum, Eemsmond, De Marne), vormen niet een aaneengesloten gebied; de drie overige gemeenten (Delfzijl, Loppersum, Winsum), die een kleinschaliger model voorstaan, evenmin. Dat maakt het lastig om tot een compromis te komen, dat de zeven oude gemeenten verdeelt over twee nieuwe gemeenten.

Eind september 2016 lijkt het erop dat er in 2019 toch twee fusiegemeenten zullen ontstaan, zij het in een iets andere samenstelling dan eerder was voorzien, met de werknamen: Het Hogeland (Bedum, De Marne, Winsum, Eemsmond) en DAL (Delfzijl, Appingedam, Loppersum). Inderdaad is per 2019 de nieuwe gemeente Het Hogeland ingesteld - zie de Wet van 11 juli 2018.

Op 18-4-2017 heeft de gemeenteraad van Loppersum zich in beginsel uitgesproken voor samengaan met Delfzijl en Appingedam. De raden van deze drie gemeenten hebben gelijktijdig (maar afzonderlijk) op 16-11-2017 een besluit genomen over de fusie. Na politieke onderhandeling (middels amendementen en moties in de drie gemeenteraden) is op 16-11-2017 besloten tot het streven naar fusie per 1-1-2021.

Op 26-9-2017 hebben de colleges van de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum hun raden geïnformeerd over een verkenning naar een herindeling, verwoord in het ‛Verbindend document’. Op 16-11-2017 hebben de drie gemeenteraden zich uitgesproken over dit herindelingsplan. De gemeenteraad van Delfzijl wenste deze fusie aanvankelijk per 1-1-2020, maar sedert 25-1-2018 wordt de streefdatum van de twee andere gemeenten 1-1-2021 ook geaccepteerd door Delfzijl; de raden van Appingedam en van Loppersum streefden al eerder naar een fusie per 1-1-2021).
Als alles nu verder volgens plan wordt afgehandeld, zullen 18-11-2020 gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden (waarbij men zich wel zorgen maakt over een lage opkomst, zoals die werd geconstateerd bij de tussentijdse verkiezingen in november 2018 voor Het Hogeland en voor Westerkwartier) en zal de samenvoeging per 1-1-2021 een feit zijn. De nieuwe gemeentenaam is op 6-3-2019 door de drie burgemeesters bekend gemaakt: Eemsdelta. Andere kanshebbers waren: Fivelingo, Marenland en Damsterland; als er geen overeenkomst was bereikt geweest, had de gefuseerde gemeente genoemd moeten worden naar de grootste: Delfzijl. De naam Eemsdelta wordt nu opgenomen in het definitieve herindelingsontwerp (nadat de gemeenteraden eind maart 2019 deze naam hebben bekrachtigd en het herindelingsontwerp hebben vastgesteld). Nog in maart 2019 zal Gedeputeerde Staten het herindelingsplan van de drie gemeenten hebben ontvangen.
Eind november 2018 hebben alle drie gemeenteraden ingestemd met het herindelingsontwerp, dat vanaf 5-12-2018 8 weken ter inzage heeft gelegen, de tijd waarin zienswijzen en reacties konden (en werden) ingediend. De drie colleges hebben het ontwerp omgezet in een advies (waarin nu ook de nieuwe gemeentenaam Eemsdelta is opgenomen), dat op 28-3-2019 door de gemeenteraden gezamenlijk en unaniem is veastgesteld. Op 9-4-2019 heeft Gedeputeerde Staten dat positieve advies doorgestuurd naar de minister. Het streven is dat deze drie gemeenten per 1-1-2021 worden opgeheven en dat een nieuwe gemeente met de naam Eemsdelta wordt ingesteld. De tussentijdse gemeentelijke verkiezingen worden vermoedelijk niet uitgesteld ondanks de beperkingen i.v.m. het coronavirus. Indien de (onlangs van haar ziekteverlog weer teruggekeerde) minister Kajsa Ollongren alsnog uitstel nodig acht, kan dat tot 1-1-2021. Als verder uitstel van de verkiezingen nodig is, kan de Kamer besluiten de gemeentelijke fusie uit te stellen.

De parlementaire behandeling van het wetsontwerp is op 20-11-2019 gestart; op 7-2-2020 heeft de Vaste commissie voor Binnenlandse Zaken verslag uitgebracht van haar bevindingen (kamerstuk 35344, nr. 5). Op 22-4-2020 heeft de Tweede Kamer unaniem en zonder commentaar (dus als een hamerstuk) ingestemd met deze wet in een vergadering, die voornamelijk aan corona-gerelateerde onderwerpen was gewijd en die tot middernacht duurde. De Eerste Kamer behandelt dit wetsontwerp in mei en juni 2020; zie de voortgang van dit wetsontwerp bij de Eerste Kamer. Op 30-6-2020 stond de behandeling van de nadere procedure in de agenda van een commissievergadering. De Eerste Kamer heeft op 7-7-2020 het wetsvoorstel zonder stemming aangenomen (waarbij de fractie van de PVV aantekening heeft verleend).

Tussentijdse raadsverkiezingen zijn nodig voor de nieuwe gemeente Eemsdelta. Mochten die verkiezingen, gepland voor november 2020, onmogelijk zijn i.v.m. de coronacrisis, dan zal de fusie moeten worden uitgesteld.